Diabetische ketoacidose is een stofwisselingsziekte. Het is een complicatie van met name diabetes type 1. Bij een gebrek aan insuline kan glucose de cel niet goed in, waardoor de bloedglucose stijgt. Glucose heb je nodig voor de energiehuishouding. Door het tekort aan glucose in de cellen breekt je lichaam andere weefsels af om als energiebron te fungeren, waardoor er een opbouw plaatsvindt van ketonen, een type zuur. Het lichaam wordt daardoor zuurder (acidose). Bij diabetische ketoacidose heb je een zeer hoge bloedsuikerspiegel. In het bloed kunnen ketonen en in de urine kan aceton worden aangetroffen. Symptomen zijn onder meer braken, buikpijn en moeizame ademhaling. Als er sprake is van ketoacidose moet je snel naar een dokter of het ziekenhuis teneinde insuline, vloeistoffen en zouten toegediend te krijgen. Als ketoacidose niet op tijd wordt behandeld, kan dit leiden tot een levensbedreigende situatie.
- Wat is diabetische ketoacidose?
- Wie krijgen het?
- Symptomen
- Complicaties
- Oorzaken van diabetische ketoacidose
- Uitlokkende factoren
- Onderzoek en diagnose
- Urine- en bloedonderzoek
- Waarden bepalen
- Behandeling van diabetische ketoacidose
- Preventie
- Prognose
Wat is diabetische ketoacidose?
Diabetische ketoacidose is een metabole onbalans als gevolg van een gebrek aan insuline. Het spectrum van de ziekte varieert van een lichte ketoacidotische metabole onbalans tot de meest ernstige diabetische ketoacidose met diabetisch coma.
Als het lichaam geen insuline tot zijn beschikking heeft, kunnen de lichaamscellen de glucose niet uit het bloed opnemen. Hierdoor stijgt enerzijds de bloedsuikerspiegel sterk, anderzijds hebben de lichaamscellen geen glucose beschikbaar ten behoeve van de energieproductie. Daarom veranderen ze de stofwisseling en krijgen ze energie door vetzuren af te breken. Via deze weg hopen zich echter zogenaamde ketonen en zuren op in het lichaam. Het lichaam kan dit tot op zekere hoogte compenseren. Als het insulinetekort echter aanhoudt, kan dit ontspoorde metabolisme leiden tot bewusteloosheid of coma en zelfs de dood.
Wie krijgen het?
Vooral mensen met diabetes type 1 worden getroffen door diabetische ketoacidose. Bij ongeveer een derde van de patiënten die diabetes type 1 ontwikkelen, wordt de ziekte pas herkend nadat zich diabetische ketoacidose heeft ontwikkeld. Vooral kleine kinderen hebben hier last van. Bij diabetes type 1 kan ook ketoacidose ontstaan als er per ongeluk te weinig insuline wordt geïnjecteerd (in relatie tot de behoefte). De ziekte komt slechts in uitzonderlijke gevallen voor bij patiënten met diabetes type 2.
Symptomen
Overmatige dorst en vaak plassen, evenals vermoeidheid bij mensen met diabetes type 1, kunnen erop wijzen dat diabetische ketoacidose zich ontwikkelt. Misselijkheid en braken, verminderde eetlust en (ernstige) buikpijn zijn ook typische klachten. Vooral kinderen met diabetes type I kunnen diabetische ketoacidose ontwikkelen, maar patiënten met diabetes type 2 of zwangerschapsdiabetes kunnen het ook krijgen.
Na verloop van tijd leidt diabetische ketoacidose tot uitdroging (gebrek aan vocht) door de grote hoeveelheid urine; als er een ernstig gebrek aan vocht is, ziet de huid er gerimpeld uit, de lippen droog en gebarsten. Dit gaat gepaard met symptomen zoals duizeligheid, vermoeidheid, sufheid of bewustzijnsverlies. De oververzuring en ophoping van ketonen in het bloed leidt tot een veranderd ademhalingspatroon (zeer diepe, langzame ademhalingen) en een fruitig ruikende uitgeademde lucht (acetongeur).
Complicaties
Alleen wanneer de symptomen tijdig worden herkend en de behandeling direct kan worden gestart, herstelt de patiënt. Bij onvoldoende behandeling kan blijvende schade ontstaan aan de nieren, het hart, de hersenen etc. Omdat de bloedsomloop bij diabetische ketoacidose zeer snel faalt, raken veel patiënten in coma, waarvan de meesten slechts gedeeltelijk herstellen.
Oorzaken van diabetische ketoacidose
Diabetische ketoacidose treedt op wanneer het lichaam het hormoon insuline mist. Dan stijgt de bloedsuikerspiegel doordat de lichaamscellen de glucose niet uit het bloed kunnen opnemen. De gebruikelijke vitale energieproductie uit glucose kan niet meer plaatsvinden. Om de energievoorziening op peil te houden, gaat het lichaam vet verbranden. Dit leidt tot een toename van de zuurgraad in het lichaam (het bloed wordt zuur, de pH daalt) en er ontstaan ketonen.
Een hoge bloedsuikerspiegel zorgt er ook voor dat vocht uit de weefsels in het bloed wordt gezogen, wat op zijn beurt een aanzienlijke toename van de urineproductie veroorzaakt, wat leidt tot verlies van lichaamsvloeistof (uitdroging). Suiker in de urine helpt ook om meer vocht uit het lichaam te verwijderen (osmotische diurese: toegenomen urineproductie waarbij in de urine grote hoeveelheden opgeloste stoffen aanwezig zijn).
Uitlokkende factoren
Als diabetes type 1 bij een kind zich langzaam ontwikkelt en niet snel genoeg wordt ontdekt, kan diabetische ketoacidose plotseling optreden; er treedt dan een medische noodsituatie op.
Een veelvoorkomende oorzaak van ketoacidose bij reeds gediagnosticeerde diabetes is een te lage dosis insuline wanneer er een verhoogde behoefte is. De reden hiervoor kan bijvoorbeeld een infectie zijn, zoals een urineweginfectie of longontsteking. Infecties verhogen de behoefte aan insuline. Als patiënten de insulinedosis dan niet verhogen, kan ketoacidose optreden. Dus als diabetici een paar dagen koorts hebben gehad of meerdere uren last hebben van diarree of braken, lopen ze het risico ketoacidose te ontwikkelen als de insulinedosis niet snel wordt aangepast. Ook tijdens een operatie moet de insulinetoediening bij mensen met diabetes zorgvuldig worden aangepast, zodat er geen stofwisselingsstoornissen ontstaan. Andere oorzaken zijn een alvleesklierontsteking of een traag werkende schildklier.
Bij mensen met diabetes type 2 kunnen overmatig alcoholgebruik of ernstige infecties ketoacidose veroorzaken. Bij de meeste patiënten met diabetes type 2 kan de alvleesklier zelf nog steeds kleine hoeveelheden insuline aanmaken, waardoor het risico op ketoacidose niet zo hoog is als bij type 1 diabetes. Toch zijn er ook mensen met type 2 die zelf praktisch geen insuline produceren, wat natuurlijk het risico op ketoacidose verhoogt als ze niet de juiste insulinebehandeling uitvoeren.
Onderzoek en diagnose
Urine- en bloedonderzoek
Diabetische ketoacidose wordt gediagnosticeerd door een arts. De bloedsuikerspiegel wordt bij aanvang bepaald. Bovendien worden de hoeveel glucose en ketonen in de urine bepaald. Daarnaast wordt de pH-waarde van het bloed gemeten, evenals de natrium- en kaliumwaarden en de bloedgassen. Diabetische ketoacidose is ook te herkennen aan de adem van de getroffen persoon, aangezien deze sterk naar aceton ruikt (vergelijkbaar met de geur van nagellakremover).
Waarden bepalen
Bij diabetische ketoacidose treedt er een verhoging van de bloedsuikerspiegel op tot waarden van > 13,9 mmol/l (hyperglykemie, wat betekent dat de bloedglucosespiegel te hoog is) evenals een hoge concentratie ketonen in het bloed (ketonemie) of in de urine (ketonurie) en hyperaciditeit of verzuring van het bloed (pH <7,3) en lage waarden voor bicarbonaat is (<15 mmol/l), een essentiële zuurbuffer van het bloed in het lichaam. Dan treden er de typische klachten op zoals hierboven beschreven.
Uitdroging kan ernstig zijn bij diabetische ketoacidose en intraveneuze vloeistoffen zijn meestal nodig als onderdeel van de behandeling. / Bron: Harmid, Wikimedia Commons (Publiek domein)
Behandeling van diabetische ketoacidose
Diabetische ketoacidose is een potentieel levensbedreigende aandoening en vereist onmiddellijke behandeling. Er is altijd sprake van een aanzienlijke uitdroging (verlies van vocht) en daarom zal eerst met hydratatie worden aangevangen. Dit verlaagt ook de bloedsuikerspiegel. Beetje bij beetje wordt insuline gegeven om de bloedsuikerspiegel verder te verlagen. Veel patiënten lijden ook aan ernstig kaliumverlies, waardoor er kalium wordt toegediend. Ernstige acidose (overmatige zuurgraad in het bloed) kan ook voorkomen, daarom wordt soms bicarbonaat gegeven.
Tijdens de behandeling, in ernstige gevallen zal dit op de intensive care plaatsvinden, worden de patiënten nauwlettend gevolgd en worden regelmatig verschillende bloedwaarden bepaald ten behoeve van een nauwkeurige toediening van insuline, glucose, kalium, bicarbonaat, etc. Het doel is om langzaamaan de normale bloedspiegels te herstellen; een te snelle compensatie kan leiden tot levensbedreigend hersenoedeem.
Preventie
Patiënten moeten goed met hun arts samenwerken om een plan te ontwikkelen om met hoge bloedsuikerspiegels om te gaan. Hoeveel moet de insulinedosis worden verhoogd? Als een dergelijke situatie zich voordoet en je weet niet zeker wat je moet doen, neem dan onmiddellijk contact op met je huisarts om te overleggen.
Je moet extra op je bloedsuikerspiegels letten als je getroffen bent door ziekte. Dan moet je je bloedsuikerspiegel vaker dan normaal checken, ten minste eens per 4 uur (en vaker als je bloedsuikerspiegel flink aan het schommelen is).
Neem de volgende maatregelen om diabetische ketoacidose te voorkomen:
- neem je diabetesmedicatie zoals voorgeschreven door de arts
- volg je maaltijdplan (met diabetes is het belangrijk om een gezonde keuze te maken, van het ontbijt tot aan het avondeten) en blijf gehydrateerd door voldoende (water) te drinken
- controleer je bloedsuikerspiegel consequent en wanneer je een probleem opmerkt, kun je met je arts overleggen over het aanpassen van je behandelplan
- probeer ziekte of infectie te vermijden
- controleer je ketonenwaarden in de urine bij ziekte of na een blessure
Prognose
Diabetische ketoacidose kan een levensbedreigende complicatie van diabetes zijn. Als je niet onmiddellijk adequaat behandeld worden, kan dit leiden tot nierfalen, hartstilstand of zelfs de dood. Het is van vitaal belang dat diabetici, maar ook hun dierbaren, op de hoogte zijn van de waarschuwingssignalen. Hoe sneller je behandeld wordt, hoe groter de kans op volledig herstel.
Lees verder
- Te hoge zuurgraad bloed: symptomen en behandeling acidose
- Diabetes symptomen: veel plassen, veel drinken, moe, jeuk
- Diabetes, gevolgen op de korte termijn: symptomen en soorten
- Diabetes, gevolgen op de lange termijn: symptomen en soorten
